شهود و مطلعان
تعریف شاهد
شاهد (شهود و مطلعان) کسی است که ناظر وقوع جرم بوده است، بر اساس ق.م.ا. شهادت عبارت است از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوا به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضایی است.
تعریف مطلع
مطلع شخصی است ناظر وقوع جرم نبوده است اما پیرامون جرم اطلاعاتی دارد مانند اصحاب رسانه، اهالی عمل.
انواع شهادت :
- شهادت شرعی
- شهادت عرضی
تعریف : شهادت شرعی آن است که شارع آن را متعبر و دارای حجیت دانسته است اعم از آنکه مفید علم باشد یا نباشد مانند شهادت 4 مرد عادل برای اثبات زنا و لواط. شهادت 2 مرد عادل برای جنانت عمدی.
شرایط شاهد در شهادت شرعی :
- عقل
- بلوغ
- ایمان
- عدالت
- طهارت مولد
- ذی نفع نبودن در موضوع
- نداشتن خصومت با طرفین
- عدم اشتغال به تکدی
- ولگرد نبودن
تعریف شهادت عرضی : به شهادتی گفته می شود که واجد شرایط شهادت شرعی نیست که در این صورت اظهارات شاهد مستقلا قاطع دعوا نخواهد بود اما دادگاه می تواند به عنوان اماره قضایی به این نوع شهادت متوسل شود.
شهادت زنان کلا عرفی است چون باید شاهد مرد باشد.
نصاب شهادت :
- قاعده : 2 شاهد مرد
- استثنا :
الف) 4 شاعد مرد : 1- زنا، 2- لواط، 3- مساحقه، 4- تفخیذ
ب) 2 مرد و 4 زن عادل : 1- زنای موجب حد جلد، تراشیدن سر مرد تبعید 2- زنای غیر محصنه
ج) 3 مرد و 2 زن عادل : 1- زنای مستوجب رجم 2- زنای مستوجب اعدام
د) 1 شاهد مرد و 2 زن یا 1 شاهد مرد و قسم مدعی یا 2 شاهد زن و قسم مدعی : جنایات مستوجب دیه
تفاوت های شهادت شرعی یا عرفی :
- شهادت شرعی موضوعیت دارد (دلیل کامل و قاطع) اما شهادت عرفی (دلیل کافی نیست قاطع نیست) طرفیت دارد.
- شهادت شرعی قابل نیابت نیست اما شهادت عرفی نیابت بردار است.
- شهادت شرعی بصورت الکترونیکی نیست اما شهادت اما شهادت عرفی قابل پذیرش است.
- شهادت شرعی قابل جرح و تعدیل است اما شهادت عرفی قابل جرح و تعدیل نیست.
تعریف جرح : عبارت است از شهادت بر فقدان یکی از شرایط مقرر در قانون برتی شاهد مثلا بگوییم شاهد عادل نیست و اثبات کنیم که شاهد عادل نیست.
تعریف تعدیل : عبارت است از شهادت به وجود شرایط مقرر در قانون برای شاهد شرعی
نکته) جرح و تعدیل حق طرفین دعوا است در جایی که قاضی فقط به شهادت شرعی جهت حکم اکتفا می کند.
- درشهادت شرعی نصاب قانونی لازم است اما در شهادت عرضی نصاب موضوعیت ندارد.
- در شهادت شرعی اتیان سوگند الزامی است شاهد باید سوگند یاد کند که تمام حقیقت و واقعیت را بیان کند. (اگر سوگند یاد نکند تبدیل به شهادت عرفی می شود)
- رجوع از شهادت شرعی تا قبل از اجرای مجازات پذیرفته می شود اما در شهادت عرفی رجوع نداریم چون مستند علم قاضی بوده و به شهادت عرفی تکیه نکرده است.
- شهادت به شهادت در شهادت شرعی موضوعیت دارد اما در شهادت عرفی وجاهت ندارد.
ضوابط حاکم به احضار و جلسه شاهد
نکته) شاهد یا مطلع در صورتی احضار می شوند که به تشخیص بازپرس یا معرفی طرفین دعوا و یا اعلام مقامات ذی ربط برای روشن شدن موضوع ضروری باشد.
شاهد یا مطلعی که احضار می شود باید در موعد مقرر حاضر شود در صورت عدم حضور بدون عذر موجه جلب می شود.
نکته) فاصله بین ابلاغ احضاریه و حضور شاهد حداقل یک هفته است مگر شاهد یا مطلع از نیروهای مسلح باشد که در این صورت باید حداقل 24 ساعت پیش از تحقیق یا جلسه محاکمه از طریق فرمانده یا رئیس او دعوت شود. فرمانده یا رئیس مکلف است احضار شده را در موعد مقرر اعزام کند و اگر فرمانده یا رئیس اعزام نکند مجرم است.
خدمات حقوقی گروه وکلای آزادمهر
شرایط بازجویی از شهود و مطلعان
- تحقیق و بازجویی از شهود و مطلعان باید غیر علنی باشد در دادسرا اما در دادگاه علنی است.
- تحقیق و بازجویی از شهود و مطلعان باید جداگانه و بدون حضور متهم باشد مواجعه بعدی بلامانع است.
- بازپرس مکلف است پیش از تحقیق از شاهد، حرمت و مجازات مربوط به شهادت دروغ و کتمان حقیقت را به شاهد تفهیم کند.
ماده 486 ق.م.ا قاضی می توان به علت عمدش در حکم دادن ناروا قصاص کرد.
- در صورت یکه شهادت شرعی باشد شهود باید قبل از اظهارات خود سوگند ادا کند و در صورت امتناع از سوگند شهادت عرفی محسوب می شود.
- تنظیم صورت مجلس برای شهادت الزامی است و قاضی باید تمام اطلاعات مربوط به شاهد را به شرح ماده 209 در صورت مجلس قید کند و همین طور اظهارات شاهد باید در صورت مجلس قید شود و سپس متن شهادت قرائت شود و به امضا او برسد و اگر امتناع کرد باید امتناع شاهد صورت مجلس شود.
نکته) داشتن رابطه ی خویشاوندی جز موانع شهادت نیست پدر می تواند در مورد پسر خود شهادت دهد. (در مورد کلاهبرداری شهادت او پذیرفته نیست چون عدالت او زیر سوال می رود)
نکته) خادم و مخدوم بودن- سابقه دار بودن- همیشه جز موانع شهادت نیست.
- در صورتی که بیم خطر جانی یا حیثیتی و یا ضرر مالی برای شاهد یا مطلع و خانواده آنها وجود داشته باشد بازپرس باید تدابیر زیر را اتخاذ کند :
- عدم مواجه حضوری بین شاهد یا مطلع با شاکی یا متهم
- عدم افشا اطلاعات مربوط به شاهد
- استماع اظهارات شاهد و مطلع با وسایل ارتباط از راه دور
هزینه های شاهد :
- احضار شاهد به درخواست بازپرس، پرداخت هزینه از محل اعتبارات قوه قضاییه
- احضار شاهد به درخواست شاکی : 1- جرم غیر قابل گذشت، پرداخت از محل ارتباطات قوه قضاییه 2- جرم قابل گذشت: 1- شاکی متکلف است، پرداخت هزینه با شاکی 2- شاکی متکلف نیست، از محل اعتبارات قوه
- احضار شاهد به درخواست متهم، از محل اعتبارات قوه قضاییه
اگر شاکی به رغم تمکن مالی هزینه را پرداخت نکند دلیل قابل استماع نیت.
نکته) زمانی که شاهد خود در مظان اتهام است، بازپرس نمی تواند شاهد را به عنوان متهم تفهیم اتهام کند.
نکته) شهادت ارتجالی (مخبر، فضول، کسی که خودش رفته خبر داده و شاهد شده) در حق الله و حقوق عمومی پذیرفته است ولی در حق الناس پذیرفته نمی شود، شاهد باید احضار شود.
اگر موجبات جرح بعد از شهادت کشف شود و حکم صادر شده باشد :
- حکم محکومیت (اعاده دادرسی)
- حکم برائت (خلاف بین شرع)
نکته) کشف موجبات جرح شاهد پس از صدور حکم قطعی از موجبات اعاده دادرسی به شرح م 477 آ.د.ک است اما اگر برائت باشد از موجبات جرح و تعدیل ذکر اسباب لازم نیست فقط ادعای جرح کافی است.